برنامه ریزی کاربری اراضی شهری (land use planning)

برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری به عنوان هسته و مهم‌ترین بخش از برنامه ریزی شهری همواره موضوع اصلی مباحث شهرسازی بوده است از این رو آشنایی با این مفهوم به منزله آشنایی با بخش مهمی از دانش برنامه ریزی شهری تلقی می‌گردد. پیش از آشنایی با مفهوم برنامه ریزی کاربری اراضی شهری به عنوان هسته اصلی برنامه ریزی شهری ، لازم است به تعریف زمین و کاربری زمین بپردازیم :

مفهوم زمین

زمین ، در برنامه ریزی شهری دو مفهوم متضاد دارد :

زمین به عنوان یک منبع طبیعی ( نظیر آب و هوا ) که بهره‌مندی از آن برای سکونت و زندگی و حفاظت آن برای نسل‌های آینده اهمیت حیاتی دارد .
زمین به عنوان نوعی دارایی که در چارچوب مالکیت خصوصی ، کالا قلمداد می‌شود و برای کسب منفعت و درآمد شخصی قابل تملک و خرید و فروش نیست .
ایجاد توازن بین این دو مفهوم که همیشه موضوع اقتصاد سیاسی بوده اما اخیراً موضوع توسعه پایدار به شمار می رود ، کار ساده‌ای  نیست . نوع استفاده از زمین شهری نیز با توجه به منافع عمومی و مالکیت خصوصی ، محدودیت‌ها و مغایرت‌هایی اساسی دارد . آگاهی از این تضاد منافع ( تضاد منافع خصوصی در مقابل مقتضیات عمومی و همچنین تضاد میان منافع اقتصادی در مقابل منابع طبیعی )، ضرورت و اهمیت برنامه ریزی کاربری زمین را مشخص می‌سازد . این تضاد گاهی بین دو نوع کاربری مفید عمومی نیز بروز می‌کند . بنابراین برنامه ریزی موثر کاربری زمین به ندرت یک تحقیق یا طراحی محض و یا یک عمل سیاسی محسوب می‌شود؛ بلکه بیشتر ، ترکیبی از این سه با یکدیگر به شمار می رود .

مفهوم کاربری زمین شهری

نحوه استفاده از زمین شهری ، برای فعالیت‌های مختلف خدماتی ، مسکونی ، فعالیت‌ها و ارتباطات و ... را مشخص می‌نمایند . به طور خلاصه نحوه استفاده از زمین و کارکردی که به آن تعلق می‌گیرد را کاربری زمین یا (land use) می‌گویند .

به طور کلی نحوه استفاده از زمین ، عبارت است از آنکه بدانیم در وضع موجود ، پراکندگی انواع فعالیت‌های شهری مانند مسکونی ، درمانی ، راه‌ها و معابر ، آموزشی و مانند آن‌ها به چه صورتی است و از کل مساحت شهری ، نسبت هریک از کاربری‌های زمین چقدر است و هریک از فعالیت‌های شهری در چه مساحاتی و به چه صورتهایی در سطح شهر پراکنده شده‌اند و رابطه آن‌ها با یکدیگر چیست و تا چه حد و اندازه‌ای دارای یک ارتباط منطقی و کارا هستند .

برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری

ساماندهی مکانی و فضایی فعالیت‌ها و عملکردهای شهری بر اساس خواست‌ها و نیازهای جامعه شهری است و هسته برنامه ریزی شهری را تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر برنامه ریزی کاربری اراضی ، علم تقسیم زمین و مکان برای کاربردها و مصارف مختلف زندگی است که به منظور استفاده موثر از زمین و انتظام فضایی مناسب و کارا صورت می‌گیرد . در این برنامه‌ریزی تلاش می‌شود که الگوهای اراضی شهری به صورت علمی مشخص شود و مکان‌یابی فعالیت‌های مختلف در شهر در انطباق و هماهنگی با یکدیگر و سیستم های شهری قرار گیرد . برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری به مثابه سلسله اقداماتی نظام یافته است که برای رفع نیازهای مادی و فرهنگی انسان که به نوعی بازمین مرتبط‌اند صورت می‌گیرد .

یکی از وظایف مهم طرح‌های شهری ، مشخص کردن نوع کاربری زمین ، برای استفاده در زمینه‌های گوناگون مورد نیاز زندگی شهری در محدوده قانونی شهرهاست.  در حقیقت طرح کاربری زمین ، یکی از ابزارهای مهم برای دستیابی به اهداف کلان اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی است که نه تنها اثراتی بسیار بر سرمایه‌گذاری و تصمیمات عمومی و خصوصی می‌گذارد ، بلکه نقش مهمی در میزان رشد شهری و کیفیت محیط کالبدی شهر دارد .

بررسی کاربری‌ های شهری در قالب مطالعات مرفولوژی شهری ( ریخت‌شناسی شهری ) صورت می‌گیرد.

مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | برنامه ریزی کاربری اراضی | تعاریف شهرسازی

منبع: جزوه سیر اندیشه ها در شهرسازی و مبانی برنامه ریزی شهری ، منطقه ای و مدیریت شهری کیمیا فکر بزرگ

انتشار مطلب برنامه ریزی کاربری اراضی شهری با ذکر منبع بلامانع است.